به گزارش عیارآنلاین، در جهان امروز پدیده حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی در مادر شهرها و کلان‌شهرها امری اجتناب‌ناپذیر و ازجمله چالش‌های فرا روی مدیریت شهری است. آهنگ شتابان مهاجرت‌های بی‌رویه از روستا به شهر علاوه بر دامن زدن به نابسامانی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حاشیه‌نشینی شهری را نیز پدید می‌آورد. درواقع فقر روستایی به فقر شهری با کلیه محرومیت‌های آن تغییر مکان‌می‌دهند. به‌بیان‌دیگر حاشیه‌نشینی به بخشی از توسعه شهری اطلاق می‌شود که بدون برنامه‌ریزی، کنترل و رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی توسط توده‌ای از مردم که عمدتاً فقرا و اقشار کم‌درآمد شهری و مهاجران روستایی می‌باشند ایجاد می‌شود.
جدایی گزینی توده‌ای و عدم جذب درنظام اقتصادی شهر از ویژگیی‌های حاشیه‌نشینی
- بیشتر افراد مهاجر روستایی و عشایر و کمتر شهری هستند
- جذب نظام اجتماعی و اقتصادی شهری نشده و به‌عنوان یک شهروند مشروع در جامعه شهری پذیرفته‌نشده‌اند.
- دچار فقر شهری، درآمد پایین، سرمایه انسانی پایین، سواد پایین، سلامتی در معرض تهدید، سرمایه اجتماعی پایین، سرمایه اقتصادی پایین هستند
- اغلب افراد فقیر و غالبا بی‌سواد و کم‌سواد، معمولاً فاقد شغل رسمی و وجود پررنگ زنان سرپرست خانوار
- گم‌گشتگی، تعارض فرهنگی و تقابل هنجارها و ارزش‌ها و بروز برخوردهای تنش‌زا در پی شوک زندگی شهری و فقدان حمایت اجتماعی.
مهاجرت‌های بدون برنامه مردم از عوامل اصلی ایجاد حاشیه‌نشینی در ایران
یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد حاشیه‌نشینی در ایران مهاجرت‌های صورت گرفته توسط مردم بوده است.حاشیه‌نشینی در ایران از سال ۱۳۰۰ شروع و گسترش آن پس از پایان اصلاحات ارضی و بر هم خوردن نظام زراعتی بود به‌این‌ترتیب که سیلی از مهاجران روستایی جهت زندگی بهتر به‌سوی شهرهای بزرگ سرازیر شدند.
جدول یک: سیر مهاجرت‌های صورت گرفته در ایران
طبق برنامه چهارم و پنجم توسعه دولت‌ها موظف بودند هرساله ۱۰ درصد از معضل حاشیه‌نشینی کشور را رفع کنند تا این معضل به‌طورکلی در کشور ریشه‌کن شود و شاخص‌های استان‌های محروم به میانگین کشوری نزدیک شود اما بی‌توجهی به این معضل سبب شده است که در کشور ۱۱ میلیون ایرانی در حاشیه نشین هستند. در این راستا رحمانی فضلی، وزیر کشور بابیان اینکه در کشور ایران ۱۱ میلیون نفر حاشیه‌نشین هستند معتقد بود که حدود دو هزار و ۷۰۰ محله حاشیه‌نشین هم در کشور وجود دارد که نیازمند مراقبت، کنترل و حمایت هستند.
گرانی و کمبود عرضه مسکن از عوامل موثر در رشد حاشیه‌نشینی
بسیاری از کارشناسان معتقدند مشکلات گسترده در حوزه مسکن کشور در گسترش پدیده حاشیه‌نشینی مؤثر بوده است. دکتر روستا، مدیرکل پیشین دفتر توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور معتقد است، این زیستگاه‌ها بدون مجوز و خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری( طرح‌های جامع و تفصیلی) داخل یا خارج از محدوده قانونی شهرها شکل می‌گیرند. همچنین معتقد است، علل ساختاری شکل‌گیری این مناطق به دلیل کمبود عرضه مسکن نسبت به تقاضا براثر رشد جمعیت و مهاجرت به‌خصوص در شهرهای بزرگ است. بنابراین فقدان توان تملک مسکن، بالا بودن هزینه‌های مسکن در کل هزینه‌های خانوار به‌ویژه در دهک‌های پایین درآمدی می‌تواند از دلایل شکل‌گیری حاشیه‌نشینی باشد.
رواج اسناد ثبتی عادی، تسهیل‌کننده مبادله اراضی در حاشیه شهرها
یکی از عوامل گسترش مناطق حاشیه‌نشین، رواج اسناد عادی است. اسناد عادی به دلیل عدم قابلیت رهگیری و ثبت سوابق، تسهیل‌کننده مبادله اراضی حاشیه شهرها هستند. افراد سودجو بعد از تصرف اراضی حاشیه شهرها و تفکیک آن‌ها با استفاده از اسناد عادی و به‌صورت ظاهراً قانونی و باقیمت پایین‌تر به افراد مستضعف می‌فروشند. بنابراین عدم ساماندهی اسناد عادی و رواج آن‌ها یکی از عوامل مهم نابودی سرمایه اندک قشر مستضعف جامعه و گسترش فقر و حاشیه‌نشینی است. درواقع، افراد مستضعف که ناتوان از تأمین زمین مناسب هستند با خرید این زمین‌ها و تحمل دردسرهای آتی آن ضمن شروع زندگی پرمخاطره در مناطق غیراستاندارد و حاشیه‌ای سرمایه اندک خود را هم از دست می‌دهند.
به وجود آمدن حاشیه‌نشینی بیشتر به دلیل نبود کنترل و نظارت اجتماعی موثر و کارا و همچنین ضعف جامعه‌پذیری مناسب در این مناطق است. با شرح مختصری که در بالا در باب نظام مسائلی که در پیرامون موضوع حاشیه‌نشینی ارائه شد، بدون شک، مطالعه و اقدام مؤثر در این زمینه را توسط متخصصان حوزه برنامه‌ریزی شهری و سیاست‌گذاران بخش مربوطه طلب می‌کند.
